Rozpoczęcie nauki w szkole to czas dużej zmiany dla całej rodziny. W procesie adaptacji ważny jest stosunek rodziców do nauki, oczekiwania wobec dziecka, a także okazywanie mu pomocy. Nadmierne żądania, brak wsparcia, patologia i przemoc w rodzinie są czynnikami, które obciążają dziecko i utrudniają mu radzenie sobie ze stresem spowodowanym zmianą środowiska przedszkolnego lub bycia w domu z opiekunem na środowisko szkolne. Dodatkowo istotny jest stosunek rodziców do norm i zasad funkcjonowania w szkole, a także kontaktów ze szkołą.
Na funkcjonowanie ucznia w szkole ogromny wpływ mają relacje społeczne, funkcja pełniona przez młodego człowieka w grupie oraz poczucie bycia częścią zespołu klasowego. Dzieci, zwłaszcza z domów z obciążającymi problemami, wchodzą w rolę i zachowują się adekwatnie do nich np. błazen klasowy swoim zachowaniem prowokuje wszystkich do śmiechu. Często rola odgrywana przed otoczeniem i poprzez którą postrzega ono ucznia powoduje, że ignorowane są niepokojące symptomy i nieudzielane jest dziecku konieczne wsparcie.
Szacuje się, że zaburzenia psychiczne dotyczą ok. 13% dzieci i młodzieży. Zaburzenia zachowania są niespecyficznym czynnikiem ryzyka rozwoju niemal wszystkich schorzeń psychicznych, częściej dotyczą chłopców niż dziewcząt. Utrwalone zachowania antyspołeczne, agresywne lub buntownicze wpływają negatywnie na rozwój dziecka, jego rodzinę i otoczenie. Uczeń swoim zachowaniem łamie prawa innych ludzi i zasady życia społecznego. W procesie diagnozy należy pamiętać, że zachowania te znacznie przekraczają normy dla danego wieku i kręgu kulturowego; skrajnymi formami są konflikty z prawem i zachowania przestępcze.
Wpływ na rozwój zaburzeń zachowania mają czynniki biologiczne oraz rodzinne dziecka, a także jego temperament, poziom impulsywności, odporność na frustrację, trudności z wyrażaniem emocji.
Czynniki biologiczne:
– choroby i zakażenia w czasie ciąży oraz powikłania okresu okołoporodowego;
– wczesna separacja (zaburzenia więzi);
– zespół nadpobudliwości psychoruchowej;
– niższy iloraz inteligencji;
– specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych (dysleksja, dyskalkulia)
– przewlekłe choroby.
Czynniki rodzinne:
– sposób wychowania (brak konsekwencji, nadmierna sztywność, kary cielesne, brak aktywności w rodzinie);
– złe warunki socjalne;
– niskie wykształcenie rodziców;
– maltretowanie fizyczne, psychiczne, seksualne;
– konflikty między rodzicami, rozwód;
– konflikty z prawem w rodzinie;
– uzależnienia i choroby psychiczne w rodzinie;
– słabe wsparcie i nieodpowiednia komunikacja z dzieckiem (lub jej brak), brak zainteresowania nim.
Najważniejsze zaburzenia psychiczne, które mogą pojawić się w okresie wczesnoszkolnym:
- Zaburzenia adaptacyjne i potraumatyczne, lęki, mutyzm wybiórczy, zaburzenia odżywiania, moczenie mimowolne.
- Zaburzenia lękowe, lęk separacyjny, społeczny, fobie. W wieku przedszkolnym dominujące lęki to: lek przed obcymi ludźmi i sytuacjami, lęk przed ciemnością, lęk przed wyimaginowanymi potworami, lęk przed zwierzętami. W okresie szkolnym – lęk przed odrzuceniem przez rówieśników, lęk przed zawstydzeniem. Dorastanie: lęk dotyczący wyglądu, niepowodzenia lub sytuacji społecznych.
- Łagodne, całościowe zaburzenia rozwoju; autyzm atypowy, zespół Aspergera.
- Zaburzenia powstałe w wyniku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego: niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia psychotyczne.
- Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (nerwica natręctw), zespół anankastyczny. Nerwica anankastyczna to zaburzenie, którego cechą charakterystyczną jest występowanie nawracających, natrętnych myśli (obsesje) i / lub czynności (kompulsje), którym trudno się oprzeć, ponieważ próba powstrzymania się od nich wiąże się z narastającym lękiem, niepokojem, napięciem, cierpieniem.
Opracowano w oparciu o materiały Ośrodka Rozwoju Edukacji w Warszawie
Marta Walczak, psycholog